ترجمه دوره پنج جلدی تحریرالمجله

۱۳۹۷/۰۷/۰۷
ف
ف

دوره ۵ جلدی تحریر المجله توسط پژوهشگران پژوهشکده حقوق و قانون ایران به فارسی ترجمه شد.

تحریرالمجله را مرحوم محمد حسین کاشف الغطاء[۱] جهت تکمیل و تحریر مجله‌العدل، تألیف کرد. این کتاب که نام آن بنا بر مقدمه تحریرالمجله، مجله العدل یا مجله‌الاحکام است، کتابی است که از طرف فقهای عثمانی، به عنوان قانون مدنی در سراسر امپراتوری عثمانی نوشته شده و سالیان دراز در آن کشور  و در کشورهای عربی مرجع احکام قانونی بوده است.

این کتاب، مسائل فقهی را به کیفیت ماده قانونی درآورده و به اصطلاح رایج امروز در کشورهای عربی هدف از آن تقنین الشریعه‌الاسلامیه است؛ یعنی فقه اسلامی را قانون کشور اسلام قرار دادن؛ همین کاری که پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، در ایران تا حدودی انجام یافته و امید می‌رود به نحو کامل، احکام الهی پیاده شود.

مرحوم کاشف الغطاء می‌نویسد:

من این کتاب را که در زمان ترکها (عثمانی‌ها) تاکنون در مدارس و مؤسسات حقوقی تدریس می‌شود، ملاحظه کردم. با این که دارای حسن ترتیب و باب بندی نیکو و پرمحتوا است، نیاز به تنقیح و تجدیدنظر  نیز اشاره به تکرارها و مطالب زیادی و بیان مدارک و اضافه کردن پاره‌ای از اصول و فروع همراه ادله و مبانی اساسی و اصولی آن دارد. ایشان می‌نویسد: «این کتاب همان طور که از سبک و اسلوب آن پیدا است، جانب فقهی بر آن غلبه دارد تا جنبه قانونی یا به تعبیر دیگر فقه قانونی یا قانون فقهی است و در هر صورت، این نوع از ملاحظات را نوشتم و آن را به منزله تحریر و تنقیح کتاب مجله‌العدل قرار دادم.»

ایشان در خصوص هدف از نگارش این کتاب چنین نگاشته است: «غرض عمده من از این عمل دو امر است:

اول: شرح و تعلیق بر آن کتاب و حل پاره ای از مشکلات آن؛

دوم: بیان آن چه از مندرجات آن کتاب، بر فقه مذهب امامیه منطبق با آن مخالف یا موافق است و چه بسا در خلال این بحثها، فرق موازین فقهی مذهب امامیه با مذاهب دیگر اسلامی، آشکار گردد و دانسته شود که این فقه چقدر عمیق و پرمحتوا و منابع و مأخذ آن چقدر گسترده و نیز فروع آن بسیار، و مبانی آن مستحکم و مدارک آن قوی است و دارای چه مضامین عالی و غالباً موافق با عقل و عرف است».

همچنین توضیح داده اند که: «در عین این دقت نظر، ما حق نویسندگان آن کتاب را ناچیز نمی شماریم. هر یک از ما طریقه ای دارد، ولکل وجهه هو مولیها وکلا وعدالله الحسنی، هر کدام از بزرگان علمای اسلام تمام کوشش خود را به کار بسته و نهایت جهد را نموده (وکل سعیه مشکورا)». همچنین نوشته اند«نهایت امید من از فضلا و  جوانان مهذب که آن را مطالعه می کنند، آن است که خود را در پاره ای از عواطف چه به نفع یا علیه ما باشد، تهی کنند و مطالب را همان طور که هست بنگرند  و حق آن را با معیار عدل و انصاف بدون تندروی و حق کشی، بدهند».

علامه کاشف‌الغطاء در مقدمه راجع به سه مسأله مهم پیش از داخل شدن در اصل بحثهای فقهی تمهید  نموده است:

  1. جایگاه شرایع و قوانین ادیان در زندگی بشر؛
  2. این که اساس معاملات و عقود در فقه اسلامی بر اعتباریات عقلایی است؛
  3. تعریف علم فقه و بیان اقسام احکام شرعیه، اعم از احکام وضعیه و احکام تکلیفیه.

آن گاه بحث خود را از ماده ۲ مجله تحت عنوان «الأمور بمقاصدها» آغاز کرده است و چنان که پیدا است هر جا خود نظری داشته بر اصل ماده‌های کتاب افزوده است.

در مجموع کتاب وزین مجله الاحکام در دو جلد تدوین و تنظیم شده است. اما کتاب تحریرالمجله که حاوی شرح و تعلیقات علامه کاشف‌الغطا می‌باشد. به گونه‌ای تنظیم شده که تعداد مجلدات این کتاب را به پنج جلد افزایش داده است. افزوده‌های مرحوم کاشف الغطا عمدتاً مربوط به شرح و تحقیقاتی است که بر تک تک مواد این کتاب تدوین شده و مهمتر آنکه نظریه فقه امامیه در تک تک این موارد به همراه مبانی یا مستندات آن مورد اشاره علامه کاشف الغطا قرار گرفته است.

در مرحله دوم، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی کتاب مزبور را مورد تحقیق و مستند نویسی مجدد قرار داده است. تحقیقات انجام شده توسط مجمع جهانی تقریب اسلامی در خصوص، در پنج جلد و جمعاً حدود ۲۰۰۰ صفحه به چاپ رسید. تحقیقات مزبور توسط فاضل محترم جناب آقای شیخ محمد ساعدی انجام شده است و نظارت بر این تحقیق توسط حضرت آیت الله آصفی و تیم تحقیقاتی مجمع جهانی تقریب انجام شده است. در این تحقیقات با دقت بسیار زیادی ارجاعات و منابع پایه ای و مستندات مورد نیاز تحقیقات مرحوم کاشف الغطا از منابع مرجع شناسایی شده و به صورت مستند و مستدل به صورت زیرنویس در این کتاب گنجانده شده است و مایه افزایش غنا و اعتبار علمی این مجموعه شده است. تحقیق انجام شده توسط مجمع تقریب موجب شده است که آثار علامه کاشف الغطا در مسیر تکمیل و توسعه و به روزرسانی و غنی سازی بیشتری قرار گیرد و نظریات فقه جعفری در ارتباط با منبع پایه ای و مرجع فقهی مانند مجله الاحکام از انسجام و انضباط علمی بیشتری برخوردار شود. نکته دیگری که در  خصوص این مجموعه قابل توجه است تدوین آن به زبان عربی است با توجه به اینکه متن اصلی مجله الاحکام عربی است و تحقیقات علامه کاشف الغطا نیز به زبان عربی و تعلیقات ایشان به زبان عربی بر کتاب تدوین شده است، مجمع جهانی تقریب ترجیح داده است که تحقیق و مستندسازی این کتاب نیز به صورت عربی انجام شود تا در زبان بین الملل اسلامی و زبان علوم و معارف اسلامی اثر علمی مزبور جایگاه ماندگار و برد بیشتری پیدا کند. در این مرحله، مرکز پژوهشی دانشنامه حقوقی علامه تصمیم به ترجمه فارسی کتاب مزبور گرفت. اهداف این مجموعه پژوهشی از انجام ترجمه و تکمیل پژوهش های مزبور به شرح زیر است:

اولاً: وضعیت فقدان پژوهشهای زیرساختی و آشوب در منابع حقوق: در وضعیت فعلی در خصوص منابع حقوق اسلامی هیچ متن و تحقیق استانداردی که در طول سالها و قرون گذشته مورد وفاق جوامع اسلامی باشد، وجود ندارد. تحقیقات حقوقدانان و فقهای اسلامی معمولاً در ادامه تحقیقات گذشتگان نبوده و کمتر ناظر و متناظر با هم صحبت کرده اند. این وضعیت موجب شده است که پژوهش زیرساختی در حقوق اسلام کمتر وجود داشته باشد. مشکل بعدی آشوب منابعی است که از رهگذر هم ترازی منابع فرعی و اصلی پدید آمده است. هم ترازی منابع فرعی و اصلی موجب شده است که تحقیقات بنیادین و زیرساختی با تحقیقات متفرقه و یا دسته دوم هم تراز شناخته شوند و خیلی تفاوت بنیادین میان آنها شناخته نشود. انتخاب مجموعه تنقیح و تحقیق شده تحریر المجله برای ترجمه پاسخی  است به وضعیت آشوب در منابع حقوق اسلامی. زیرا به این ترتیب تبیین و ترویج و ایجاد مرجعیت و ارجاع بیشتر به منابع اصلی در دسترس قرار می گیرد. هدف دوم از ترجمه این کتاب، ایجاد منبع مستند و قابل مراجعه و استناد در تدوین مقالات دانشنامه ای است. دانشنامه های حقوقی در دست تدوین توسط این مرکز نیازمند ارجاع و استناد به پژوهش های زیرساختی است. با ترجمه این منبع علمی مجموعه ای قابل استناد و ارجاع از فقه و قانون به روز شده جوامع اسلامی در اختیار قرار می گیرد و در تدوین مقالات مورد استناد و ارجاع قرار خواهد گرفت. هدف سوم، ایجاد توسعه پژوهش‌های زیرساختی است. با ترجمه این کتاب، مجموعه مزبور به عنوان یک مجموعه پژوهشهای زیرساختی که قابل استفاده و استناد در تمامی تحقیقات پژوهشگران حوزه حقوق اسلامی و ایرانی می باشد، به وجود خواهد آمد و زمینه مباحثات علمی و تضارب آرا و پژوهش های تحقیقی فراهم خواهد شد. بر این اساس، ضمن موافقت نامه ای با مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، این مرکز پژوهشی متکفل انجام ترجمه تحقیق و پژوهش مزبور شد و این تحقیق در دستور کار قرار گرفت. تیم تحقیقاتی مترجمان و ناظران علمی مستقر شدند و از مرداد ماه ۱۳۹۴ ترجمه متون مزبور و نیز کنترلهای علمی و تطبیقی آنها آغاز شده است. پیش بینی می شود ظرف ۲ سال آینده مجموعه تحقیق و ترجمه شده نوینی از تحریرالمجله که متناظر با فقه امامیه تدوین شده است، در دسترس علاقه مندان قرار گیرد و به عنوان منابع قابل استفاده در جریان تدوین مقالات دانشنامه ای رشته های مختلف حقوقی ایران مورد استفاده باشد.

بعون الله تعالی

—– پانوشت؛ ——————————————————-

[۱]–  کاشف الغطاء در سال ۱۲۹۴ ق در محله عماره نجف در خاندانی با سابقه علمی و فقاهت به دنیا آمد.

جد او آیت الله شیخ جعفر کاشف الغطا (متوفی ۱۲۲۸ ق.) مشهورترین عضو خاندان کاشف الغطا و از بزرگ ترین علما و مراجع اوایل قرن سیزدهم قمری در جهان تشیع بوده که بسیاری از فرزندان و نوادگان وی از دانشمندان و مجتهدان بزرگ عراق به شمار می آیند.

آیت الله شیخ علی کاشف الغطا (م. ۱۳۲۰ ق.)پدر محمد حسین کاشف الغطا و شیخ احمد (م. ۱۳۴۴ ق.) برادرش نیز از مراجع  تقلید بوده اند. از اساتید وی در حوزه علمیه نجف می توان به مصطفی تبریزی، میرزا محمد باقر اصطهباناتی، احمد شیرازی، علی محمد نجف آبادی، ملا علی اصغر مازندرانی، رضا همدانی، میرزا محمدتقی شیرازی و علامه حسین نوری و محدث نوری اشاره کرد. او چند دوره در درس خارج فقه و اصول سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و آخوند خراسانی شرکت کرد. کاشف الغطا در طول سالیان دراز تدریس، شاگردان بسیاری تربیت نمود. سید محسن حکیم، محمد جواد مغنیه (نویسنده معروف) و شهید قاضی طباطبایی (امام جمعه تبریز) از جمله شاگردان اویند.

مطالب مرتبط